Theo quan niệm của người xưa, lễ cúng giao thừa hay còn gọi là lễ Trừ Tịch là để gạt đi những muộn phiền năm cũ, đón một năm mới với một tâm trạng hân hoan, lạc quan hơn.
Theo Giáo sư Ngô Đức Thịnh, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu và bảo tồn văn hóa tín ngưỡng Việt Nam, lễ cúng đêm Giao thừa hay còn gọi là lễ “trừ tịch” được thực hiện vào đêm 30 Tết với ý nghĩa tiễn đưa những điều xấu, xui xẻo của năm cũ để đón điều tốt đẹp trong năm mới.
Mâm cỗ cúng Giao thừa ngoài trời là cỗ mặn, gồm có xôi gà, hoặc thủ lợn, bánh chưng, mứt, trầu cau, rượu, nước, vàng mã và hoa quả.
“Lễ vật không cần quá cầu kỳ, hầu hết là những sản vật gần gũi với đời sống gia đình, miễn sao đảm bảo thanh tịnh. Cúng Giao thừa người ta đặc biệt chú ý đến gà cúng, gà thường là gà trống choai, mới tập gáy, thân hình cân đối, mào cờ, mỏ vàng, chân vàng và chưa từng đạp mái”, GS Thịnh hướng dẫn.
Mâm cúng ngoài trời phải đặt ở nơi sạch sẽ, trên mâm có một bát gạo để cắm hương, hai ngọn nến hoặc đèn dầu.
Cúng đêm Giao thừa trong nhà là để lễ tổ tiên, với mong muốn cầu xin tổ tiên phù hộ cho gia đình gặp nhiều điều tốt lành năm mới. Mâm cỗ này có thể được cúng sớm hơn, lễ vật tùy từng điều kiện gia đình.
Văn khấn giao thừa như sau:
Kính lạy chín phương Trời, lạy mười phương Đất, lạy chư Phật mười phương
Kính lạy Thượng Đế vạn năng
Kính lạy Phật Tổ vạn pháp
Kính lạy chư vị tam thiên, chư vị phật pháp
Kính lạy Ngũ Đế, Đông phương Thanh Đế, Nam phương Xích Đế, Tây phương Bạch Đế, Bắc phương Hắc Đế, Trung ương Hoàng Đế
Kính lạy thượng đàm thần tướng thiên thiên tướng
Trung đàm thần tướng thiên thiên binh
Hạ đàm thần tướng thiên thiên mã
Kính lạy sơn thần, long thần, thổ địa, thổ công táo quân, thổ kỳ lai sàng chứng giám
Kính lạy cựu niên hành khiển Trần Nhân Tông, Hưng Đạo Đại Vương hành binh chi thần, Chu Văn An phán quan
Kính lạy đương niên hành khiển Đức Vua Lê Lợi, Lê Lai hành binh chi thần, Nguyễn Trãi phán quan
Giờ phút giao thừa năm Bính Thân chuyển sang năm với năm Đinh Dậu tín chủ con là…. sinh ngày… tháng… năm…
Nguyên quán…. hiện thường trú tại…
Vào giờ phút linh thiêng này con xin cung thỉnh tiễn nghinh cựu niên hành khiển và kính rước Đức Vua Lê Lợi đương niên hành khiển, Lê Lai hành binh chi thần, Nguyễn Trãi phán quan, vâng lệnh Ngọc Hoàng Thượng Đế giám tra trần thế giám sát muôn dân, trước là tiêu trừ nghiệp chướng giải hạn trừ tà, sau là ban tài ban lộc ban phúc ban thọ và sự bình an cho muôn dân thiên hạ.
Con xin kính mời ngài cựu niên hành khiển, kính mời Đức Vua Lê Lợi và các vị đương niên hành khiển, kính mời sơn thần, long thần, thổ địa thổ công táo quân thổ kỳ lai sàng chứng giám cho tấm lòng thành kính của con.
Con xin đa tạ các vị cựu niên hành khiển đã ban ơn phước lộc, sức khoẻ và sự bình an cho muôn dân trong năm qua.
Kính lạy chư ngài, tín chủ con lòng thành gọi là có chút lễ vật tiềm vàng, rượu trà nhang đăng thỉnh cầu kính mời chư vị thụ hưởng chứng giám, phù hộ cho bách gia trăm họ cùng gia đình chúng con năm mới được mạnh khoẻ, hạnh phúc, an khang thịnh vượng, cầu tài đắc kỳ tài, cầu lộc đắc kỳ lộc vận khí hanh thông, vạn sự như ý. Cầu xin cho đất nước Việt Nam được thái bình đông, tây, nam, bắc, thế giới đại đồng.
Chúng con xin nguyện tu tâm dưỡng tính làm điều tốt đẹp mang lại lợi ích cho quê hương cho đất nước cho nhân dân, trước là kính lễ Trời Phật cùng các vị tiên thần, sau là báo ơn chư vị Đế Vương Việt Nam cùng gia tiên dòng tộc. Chúng con nguyện một lòng xây dựng quê hương, xây dựng đất nước giàu đẹp và hùng mạnh.
Kính mong Thượng Đế, Phật Tổ, cùng chư ngài và tổ tiên chứng giám cho chúng con lời hứa đầu xuân.
Chúng con xin đa tạ, chúng con xin đa tạ, chúng con xin đa tạ.
Cúng xong thì bái lạy 9 lạy sau đó bái lạy đủ 8 hướng mỗi hướng một lạy lại quay mặt vào hướng ban thờ gia tiên bái vọng thêm một lạy nữa. Lùi ra ba bước mới được đi.
