Theo Đông y, quả quất vị ngọt chua, tính ấm, vào các kinh phế, vị, can. Nó có công năng hóa đảm, trị ho, giải uất, tiêu thực, giải rượu. Vỏ có tác dụng mạnh hơn. Quất để càng lâu càng tốt. Hạt quất có tác dụng giảm ho, cầm máu, chống nôn, lá quất có nhiều tinh dầu, có tác dụng chữa cảm mạo phong hàn rất tốt.
Bài thuốc “kinh điển” nhất của vị thuốc này có lẽ là “Quất chưng đường phèn“. Nó gắn liền với một truyền thuyết xa xưa…
Chuyện kể rằng, cách đây hơn 800 năm, vào giữa tiết trời đông giá lạnh, cả kinh thành Thăng Long vô cùng lo lắng bởi nhà vua và văn võ bá quan trong triều cùng hàng ngàn người dân đột nhiên mắc một chứng bệnh thời khí như sổ mũi, hắt hơi, đau nhức chân tay mình mẩy. Vua Lý Thần Tông đã hạ chiếu cho pháp sư Giới Không Thiền Sư lập đàn tế lễ, nhưng bệnh vẫn không thuyên giảm mà ngày một lan rộng.
Các quan ngự y được lệnh sưu tầm dược liệu để chế ra những phương thuốc trị bệnh. Sau một thời gian chạy chữa, các chứng bệnh lui dần, duy chỉ còn chứng ho, mất tiếng là dai dẳng kéo dài đến tận giáp Tết Nguyên đán. Nhà vua phải xuống chiếu cho nhân dân cả nước xem ai biết môn thuốc gì chữa khỏi chứng ho kéo dài này sẽ được trọng thưởng.
Chiếu chỉ ban hành được vài ngày thì có một nông dân tên là Hoàng Quyết xin dâng lên nhà vua một vị thuốc dân gian, đó là quả quất luyện với đường phèn để chữa bệnh. Nhà vua bèn dùng thử thấy thuốc vừa chua, vừa ngọt, lại cay tê, đắng đắng, thơm mùi quất, chỉ trong hai ngày là khỏi bệnh.
Bài thuốc được phổ biến rộng rãi trong dân gian và từ đó, cây quất cũng được trồng và dùng làm thuốc chữa bệnh tại kinh thành Thăng Long.
Bài thuốc đơn giản nhất thường dùng với quả quất là hấp cách thủy cùng mật ong (hoặc đường phèn) trong vòng 15 phút để trị ho, viêm họng. Ngoài ra, người ta còn dùng quất chưng làm siro để dùng dần, hoặc ngâm với đường/muối. Nước quất có thể uống như một loại nước giải khát, giúp thanh nhiệt cơ thể, và đặc biệt có tác dụng giải rượu. Các bệnh đường tiêu hoá như đầy tức vùng thượng vị, đau dạ dày, nôn mửa, chán ăn cũng đều có thể dùng quất trị bệnh. Với các bộ phận khác của cây quất như lá, rễ, hạt cũng được dùng làm thuốc.
Bài thuốc từ cây quất
– Đau họng, miệng khô, răng đau, lưỡi tê: Quả quất 500 g thái thành lát, phơi khô, cho vào lọ cùng 250 g chè xanh, đậy kín, để trong 1 tháng. Mỗi ngày dùng 25 g nước cốt hoà với nước ấm, chia 2-3 lần uống trong ngày. Bài thuốc này còn có tác dụng giải rượu.
– Đại tiện khó khăn, bụng trên đầy trướng: Quả quất 50 g, sắc uống trong ngày.
– Dạ dày đau, thượng vị đầy tức, nấc, ợ hơi, chán ăn: Quả quất 500 g thái lát, trộn đều với 500 g đường kính trắng, cho vào lọ kín trong 2 tuần. Mỗi ngày 25 g nước cốt hoà với nước ấm, chia nhiều lần uống, dùng liên tục trong nhiều ngày.
– Chữa chán ăn và đầy bụng, khó tiêu: Quả quất 100 g ngâm trong 500 ml rượu trắng thấp độ, sau 2 tuần mang ra dùng. Trước mỗi bữa ăn, uống 15-20 ml, dùng liên tục trong nhiều ngày.
