Nhưng ngoài những căn bệnh gần như đã được loại bỏ nhờ vắc-xin, vẫn còn nhiều căn bệnh mà hiện chưa có vắc xin.
Các nhà nghiên cứu đang tìm cách sử dụng hiệu quả kích hoạt hệ miễn dịch của văc-xin để đối phó với những căn bệnh ngoài dự kiến, như ung thư và nghiện ma túy.
Để được chấp thuận, vắc-xin cần chứng minh rằng chúng vừa an toàn vừa hiệu quả trong việc ngăn ngừa bệnh tật hoặc – nếu được sử dụng cho mục đích điều trị – kích hoạt hệ miễn dịch sau khi mắc bệnh. Quá trình này có thể mất nhiều năm hoặc thậm chí hàng thập kỷ.
Dưới đây là 9 loại vắc xin đang được phát triển có thể làm thay đổi mạnh mẽ cuộc sống của chúng ta.
Bệnh lậu
Lậu là một bệnh lây truyền qua đường tình dục, thường được điều trị bằng kháng sinh. Nhưng trong vài năm qua, bệnh đã trở nên không thể điều trị được trong một số trường hợp.
Ngoài các loại kháng sinh mới có thể chống lại nhiễm trùng, Tổ chức Y tế Thế giới đang kêu gọi nghiên cứu về vắc-xin. Có ít nhất một chế phẩm như vậy đang được phát triển.
Tuy nhiên, trong một bước ngoặt đáng ngạc nhiên, các nhà nghiên cứu khi xem xét dữ liệu về dịch viêm màng não và các nỗ lực tiêm chủng sau đó ở New Zealand đã phát hiện ra rằng vắc-xin cũng bảo vệ chống lại bệnh lậu. Hóa ra là vi khuẩn gây viêm màng não và lậu có quan hệ rất gần gũi – giống như “anh em họ”.
Vắc-xin nhắm vào vụ dịch viêm màng não cụ thể này được sử dụng từ năm 2004 đến năm 2006, và không còn sử dụng nữa. Vẫn còn chờ xem liệu có ai đó sẽ phát triển vắc-xin này thành một vắc xin đơn thuần cho bệnh lậu.
Ung thư
Đã có một số vắc-xin phòng ngừa một số loại ung thư. Ví dụ, vắc xin chống papillomavirus ở người (HPV), có thể ngăn ngừa được 6 loại ung thư khác nhau. Một vắc xin khác phòng viêm gan B cũng ngăn ngừa ung thư gan.
Cũng đã có sự thúc đẩy để sử dụng vắc xin sau khi có chẩn đoán ung thư. Một điều trị như vậy đã được phê duyệt cho ung thư tuyến tiền liệt năm 2010. Điều trị này lập trình lại hệ thống miễn dịch của cơ thể đi theo một protein đặc hiệu giúp tế bào miễn dịch tấn công các tế bào ung thư.
Các loại vắc xin khác đang được phát triển có thể có cách tiếp cận cá nhận hơn, phát hiện các đột biến ung thư và khuếch đại hệ miễn dịch của cơ thể để chống lại một số loại tế bào ung thư.
Bệnh sốt rét
Sốt rét là một bệnh nhiễm ký sinh truyền qua muỗi, có thể dẫn đến sốt, rét run và buồn nôn, cùng với các biến chứng nghiêm trọng khác, bao gồm suy tạng. Bệnh là nguyên nhân của hơn một nửa số ca tử vong do muỗi, chủ yếu ở tiểu vùng Sahara Châu Phi.
Hiện chưa có vắc xin phòng bệnh sốt rét trên diện rộng, nhưng có ba quốc gia đang chuẩn bị tham gia một chương trình thí điểm về một loại vắc-xin sốt rét bắt đầu vào năm 2018.
Tuy nhiên, số người chết do căn bệnh này đã giảm mạnh, nhờ những nỗ lực phòng chống như phun thuốc và màn tẩm thuốc chống muỗi. Theo WHO, từ năm 2000 đến năm 2015, số ca tử vong do sốt rét giảm 62%, nghĩa là có 6,8 triệu người đã được cứu sống.
Ebola
Vắc xin Ebola ban đầu đã được chứng minh là bảo vệ vững chắc chống lại căn bệnh này. Trong một thử nghiệm rộng rãi trên gần 6.000 người, Merck đã chứng minh vắc-xin có hiệu quả 100%, đồng nghĩa với một giải pháp tạm thời để ngăn chặn những đại dịch như đã từng xảy ra trong khoảng năm 2014 đến 2016, chỉ có điều nó chưa được sử dụng. Nếu phát sinh thêm vụ dịch khác, các cơ quan y tế có thể xác định liệu họ có muốn sử dụng nó hay không.
Các nhà nghiên cứu cũng đang nghiên cứu một giải pháp lâu dài hơn. Một thử nghiệm giai đoạn đầu trên 75 người tình nguyện khỏe mạnh cho thấy vắc xin đã cho đáp ứng miễn dịch trong một năm ở 100% bệnh nhân. Một thử nghiệm quy mô lớn hơn sẽ phải chứng minh được liệu vắc-xin kéo dài hơn có hiệu quả trong việc phòng ngừa bệnh này hay không.
HIV
Vắc xin HIV vẫn thất bại trong vài thập kỷ qua, bất chấp vô số nghiên cứu và tiền của đổ vào lĩnh vực này.
Tháng 7 năm 2017, Johnson & Johnson tuyên bố một thử nghiệm giai đoạn đầu về vắc xin HIV-1 ở người khỏe mạnh đã tạo ra đáp ứng miễn dịch và được “dung nạp tốt”. Hanneke Schuitemaker, phó chủ tịch công ty và là người đứng đầu bộ phận phát hiện vắc xin cho biết, phải mất từ 12 đến 13 năm mới để đi đến giai đoạn này, với rất nhiều trở ngại. Quá trình phát triển vắc xin đã được hưởng lợi từ kiến thức thu được trong các thử nghiệm vắc xin vi rút Ebola.
Vẫn còn phải mất một thời gian nữa trước khi vắc xin có mặt – tiếp theo sẽ phải chứng minh rằng vắc xin có hiệu quả trong việc ngăn ngừa HIV.
Norovirus
Norovirus, thủ phạm gây ra một số vụ ngộ độc thực phẩm, có thể gây đau bụng, buồn nôn, tiêu chảy và nôn. Vi rút rất dễ lây gây bệnh cho khoảng 21 triệu người ở Mỹ mỗi năm. Mặc dù có nhiều cách để ngăn ngừa norovirus, nhưng vẫn chưa có vắc xin cho nó.
Tuy nhiên, một công ty được gọi là Vaxart đang phát triển một loại vắc xin dạng viên có thể ngăn ngừa vi-rút. Tháng 2 năm 2017, Vaxart thông báo thuốc đã thành công trong một thử nghiệm ban đầu ở người, chứng minh là an toàn và có khả năng thúc đẩy phản ứng miễn dịch. Tiếp theo, vắc xin sẽ phải chứng minh hiệu quả trước khi được chấp thuận.
Vắc-xin cúm phổ rộng
Hầu hết các loại vắc xin chỉ cần được tiêm một lần hoặc vài lần trong đời. Tuy nhiên, vi rút cúm đột biến thường xuyên đến mức vắc xin phải cập nhật thường xuyên dựa trên khuyến nghị của Tổ chức Y tế Thế giới. Đó là lý do tại sao nhiều người hay bị cúm mỗi mùa đông.
Tuy nhiên, các nhà nghiên cứu tại công ty chế tạo vắc xin Sanofi đang tiến gần tới một loại văc-xin phổ quát có thể cung cấp sự bảo vệ rộng rãi hơn đối với bệnh cúm. Bằng cách đó, thay vì tiêm mỗi năm một lần, vắc xin có thể bảo vệ chống lại vi rút ngay cả khi nó tiến hóa trong một vài năm.
Vắc xin cúm hiện nay có ba hoặc bốn chủng trong một lần tiêm, và vắc-xin mới có thể bao phủ rộng hơn. Thay vì đặc hiệu cho từng chủng, vắc-xin chống lại các chủng này có thể đủ bao quát bất kỳ đột biến nào mà vi-rút gây ra. Nếu có thể tiêm vắc xin phổ rộng để phòng ngừa các loại thứ týp cúm khác nhau, bạn có thể sử dụng bất cứ loại nào nhạy cảm nhất trong một vụ dịch nhất định.
Ý tưởng vẫn đang ở giai đoạn tiền lâm sàng.
Nghiện heroin
Có hai vắc-xin đang trong quá trình nghiên cứu để điều trị nghiện opioid, tuy nhiên chúng đều chưa được thử nghiệm trên người.
“Vắcxin sẽ phá hủy heroin được tiêm vào cơ thể trước khi nó có cơ hội đến não và khiến bệnh nhân hưng phấn”, Roger Crystal – CEO của Opiant, công ty đang phát triển một trong các vắc xin – giải thích.
Điều này có thể là lý tưởng để giúp những người nghiện heroin hồi phục. Vẫn cần tìm hiểu xem vắc xin cần được cung cấp bao lâu một lần.
Zika
Gần như ngay sau khi thế giới nhận ra Zika đang trở thành một đại dịch toàn cầu vào đầu năm 2016, các nhà khoa học đã bắt tay vào việc tìm kiếm vắc xin. Ngay sau đó, họ bắt đầu các thử nghiệm trên người để kiểm nghiệm vắc xin.
Tháng 3 năm 2017, nỗ lực đạt đến đỉnh điểm với sự khởi đầu của một thử nghiệm giai đoạn 2, đánh giá xem liệu vắc xin có hiệu quả hay không trên 2.490 người ở Mỹ, Trung và Nam Mỹ. Thử nghiệm dự kiến sẽ kết thúc vào năm 2019.
Cẩm Tú
