Có thật “Giáo dục Việt Nam vượt Mỹ, Đức, Thụy Sỹ…”?

Nếu như việc Singapore là cái tên đầu tiên được xướng lên trong “bảng xếp hạng” khi học sinh nước này giành vị trí quán quân ở tất cả các bài thi, không khiến ai bất ngờ, thì vị trí “quá đẹp” của Việt Nam lại khiến không ít người bị “sốc” khi khi chất lượng học sinh Việt Nam vượt qua cả học sinh ở Đức và Thụy Sĩ trong lĩnh vực khoa học và vượt qua học sinh Mỹ ở lĩnh vực khoa học và toán.

Bảng xếp hạng PISA tổ chức ba năm một lần, dựa trên bài thi của học sinh 15 tuổi ở hơn 70 quốc gia.

Nhiều phụ huynh từng không ít phàn nàn về chất lượng giáo dục Việt Nam, nào là “quá tải trầm trọng”, nào là “nặng về lý thuyết mà xem nhẹ thực hành”, nào là “nội dung dàn trải, nhiều điểm bất hợp lý”… đều “ngã ngửa” trước kết quả này.

Đặc biệt, có những phụ huynh đã cho con đi du học nước ngoài, hoặc có ý định, không khỏi băn khoăn, cân nhắc lại quyết định của mình. Bởi, nếu quả thực chất lượng học sinh của ta tốt như vậy thì cần gì phải cho con đi du học, tốn tiền vô ích!

Thật ra, đây không phải là lần đầu bảng xếp hạng của OECD “gây bão” dư luận. Cách đây vài năm, tổ chức này cũng đã xếp Việt Nam đứng thứ 12 thế giới, trên nhiều quốc gia vốn được nhìn nhận là “cường quốc giáo dục”, trong đó có cả Mỹ và Đức. Tuy nhiên, thực tế không hoàn toàn như vậy. Theo phân tích của giới chuyên môn, thực chất đây chỉ là bản thuyết trình của một vài chuyên gia giáo dục dựa trên kết quả kiểm tra được OECD tổ chức định kỳ, sau đó được ông Andreas Schleicher, Giám đốc Ban Giáo dục và Kỹ năng của OECD, đưa vào bài thuyết trình của mình. Nó không phải là một bảng xếp hạng (theo nghĩa tiếng Anh là Rankings) với đầy đủ ý nghĩa.  

Có thể hiểu, PISA là chương trình đánh giá năng lực Toán, Khoa học và đọc hiểu của học sinh 15 tuổi. Dựa trên kết quả đánh giá này, hãng thông tấn BBC mới đặt ra tên gọi Global Education Rankings hay global school league table, để rồi nhiều tờ báo trong nước dịch lại là “Bảng xếp hạng giáo dục toàn cầu” hay “Bảng xếp hạng trường học toàn cầu”. 

Chính các tác giả tập báo cáo trên và OECD/PISA không hề cho rằng chất lượng giáo dục hay nền kinh tế chỉ phụ thuộc vào hai yếu tố năng lực Toán và Khoa học, ngay cả khi dữ liệu họ dùng để phân tích là lấy từ kết quả kiểm tra hai môn này. Giáo dục là quá trình nhiều mặt, phụ thuộc vào nhiều yếu tố phức tạp, không thể quy giản vào một chiều kích duy nhất nào đó để rồi phân cao thấp một cách tuyệt đối. 

Càng không thể có chuyện “phân định cao thấp” về chất lượng giáo dục (được hiệu một cách phổ quát nhất) giữa quốc gia này với quốc gia khác.

Có thể những học sinh được chọn để kiểm tra các môn Toán và Khoa học của Việt Nam đạt thành tích tốt hơn học sinh các nước Mỹ, Đức, Thụy Sĩ… nhưng như vậy không có nghĩa là nền giáo dục của ta “đương nhiên” đứng trên những quốc gia này.

Ngay từ lần công bố kết quả kiểm tra lần trước vào năm 2012, nhiều nhà giáo nổi tiếng đã nhận định, với cách bồi dưỡng, đào tạo của ngành giáo dục Việt Nam thì có rất ít học sinh đạt giải toán, lý, hóa quốc tế trở thành nhà toán học, lý học, hóa học. Bởi cách làm giáo dục này hiện chỉ phản chiếu tư duy giáo dục “tiểu nông” tồn tại từ xa xưa là học không phải để làm mà để… đi thi! Đó chính là “tiền đề” để dẫn tới một hệ quả rất nghiêm trọng mà cả xã hội đang phải gánh chịu: Hiện có tới hơn 200.000 lao động trẻ có trình độ cử nhân trở lên đang thất nghiệp.

Có thể trong một kỳ kiểm tra, sát hạch, những “chú gà nòi” của giáo dục Việt Nam đã vượt qua những học sinh được lựa chọn ngẫu nhiên của Mỹ, Đức, Thụy Sĩ… nhưng xét toàn cục thì đẳng cấp của nền giáo dục Việt Nam chưa thể sánh được với những quốc gia có nền giáo dục nổi tiếng thực tế và thực dụng này.

Ở ngay trong khu vực, cách đầu tư cho giáo dục của Singapore cũng khác hẳn với ta. Và thứ hạng của họ qua kết quả nói trên là mang tính thực chất. Người Singapore đã tạo được nền tảng rất vững vàng để phát triển giáo dục trong nhiều thập niên qua, và họ còn nhiều tiềm năng để tiến xa.

Vì thế, chớ nên vội lạc quan với những “hư danh”!