Làm thế nào virus có thể gây ra bệnh đa xơ cứng ở người?

Theo Science Alert, khoảng 2,8 triệu người trên thế giới mắc bệnh đa xơ cứng (MS), một bệnh tự miễn mà hệ thống miễn dịch làm tổn thương não và tủy sống.

Một tế bào thần kinh bị tấn công bởi các kháng thể. Ảnh: The Scientist.

Các triệu chứng MS bao gồm mệt mỏi, rối loạn thị giác, các vấn đề về vận động, thăng bằng và rối loạn chức năng nhận thức. Nhiều người sẽ phát triển các dấu hiệu của MS sau khi trải qua một thời gian phục hồi, nhưng về lâu dài, bệnh có thể tiến triển thành thương tật vĩnh viễn.

Nguyên nhân chính xác gây ra MS vẫn chưa được xác định. Trong nhiều thập kỷ, các nhà khoa học đã đề xuất mối liên hệ giữa MS và virus Epstein-Barr (EBV). Đây là một bệnh nhiễm trùng khi mắc phải trong thời thơ ấu thường không gây ra triệu chứng. Tuy nhiên, nhiễm trùng ở tuổi thiếu niên có thể dẫn đến sốt tuyến, còn được gọi là “kissing disease” hoặc bệnh bạch cầu đơn nhân nhiễm trùng (mono).

Một nghiên cứu năm 2022 đã chỉ ra những người bị MS hầu như đã từng bị nhiễm EBV trước đó (quá trình lây nhiễm xảy ra vài năm trước khi MS xuất hiện). Song, các nhà nghiên cứu vẫn đang tranh luận về cách thức chính xác loại virus này có thể gây ra bệnh đa xơ cứng ở một số người.

Bệnh MS xảy ra như thế nào?

Khi mắc phải một bệnh nhiễm trùng, cơ thể sẽ tạo ra phản ứng miễn dịch để lần tiếp xúc tiếp theo với bệnh tật đã có sẵn một số biện pháp bảo vệ bản thân.

Thông thường ở những người khỏe mạnh, các tế bào miễn dịch gọi là tế bào T và tế bào B được tạo ra để chống lại một mục tiêu duy nhất như một phần của virus hoặc vi khuẩn. Theo đó, nhiệm vụ của chúng là chống lại sự lây nhiễm, các tế bào B tạo ra nhiều kháng thể liên kết và tiêu diệt virus hoặc vi khuẩn xâm nhập.

Các bệnh tự miễn như MS xảy ra khi hệ thống miễn dịch của cơ thể tự gây tổn thương do nhầm lẫn. Điều này có thể xuất phát từ một hiện tượng gọi là phân tử bắt chước (molecular mimicry).

Cụ thể, các tế bào miễn dịch ban đầu được tạo ra để chống nhiễm trùng đã tấn công các protein trong cơ thể có hình dạng tương tự, gây ra nhiều triệu chứng và bệnh tật (tùy thuộc vào bộ phận mà hệ thống miễn dịch nhắm đến trong cơ thể). Đối với MS, não và tủy sống bị ảnh hưởng nên dẫn đến một loạt các triệu chứng thần kinh.

Người mắc bệnh đa xơ cứng nên tập thể dục thường xuyên và tránh căng thẳng. Ảnh: Medical News Today.

Miễn dịch sai hướng

Nhóm của Olivia Thomas đã lấy mẫu máu của hơn 700 người mắc MS và một số tương tự không mắc bệnh (nhóm đối chứng) để nghiên cứu về MS. Qua đó, họ thấy rằng các kháng thể liên kết với protein từ EBV được gọi là EBNA1 đã tăng lên ở bệnh nhân MS.

Điều này không có gì đáng ngạc nhiên vì nghiên cứu trước đây cũng cho thấy các kháng thể chống lại EBNA1 cao hơn ở những người bị MS. Tuy nhiên, vai trò của chúng đối với bệnh tật vẫn còn là một dấu hỏi cho nhiều nhà khoa học.

Nghiên cứu cũng tiết lộ những kháng thể này được tạo ra để đáp ứng với EBNA1 thay vì chống lại nhiễm trùng EBV. Nó có thể nhắm mục tiêu vào một loại protein tương tự được tìm thấy tại những vùng não bị viêm ở bệnh nhân mắc MS được gọi là alpha-crystallin B (Cryab).

Cryab đóng một vai trò quan trọng trong việc chống lại tác động của chứng viêm. Vì vậy, nếu các kháng thể nhắm nhầm vào protein này thì đây có thể là một cách giải thích cho các triệu chứng gặp ở MS.

Cụ thể, các kháng thể Cryab có ở 23% bệnh nhân MS và chỉ 7% ở nhóm đối chứng, cho thấy quá trình này có thể liên quan đến việc khởi phát hoặc tiến triển bệnh MS đối với 1/4 bệnh nhân.

Những nghiên cứu trước đây cũng chỉ ra kháng thể EBNA1 có thể liên kết với các protein khác trong cơ thể như anoctamin-2 và GlialCAM (xảy ra phổ biến hơn ở những người bị MS).

Chưa có phương pháp ngăn chặn hoàn toàn sự tiến triển của bệnh MS

Mặc dù các kháng thể EBV được cho là có liên quan đến MS, chúng vẫn không thể giải thích đầy đủ tại sao một số người mắc bệnh. Các nhà nghiên cứu tin rằng các tế bào T – được ví như những người lính của hệ thống miễn dịch, hoạt động cùng với các kháng thể – cũng có thể tham gia vào quá trình gây bệnh MS.

Nhóm của Thomas đã nghiên cứu vai trò của các tế bào T và nhận thấy rằng chúng có khả năng phản ứng chéo với EBNA1, Cryab theo cách tương tự.

Theo bà Thomas, nhóm đang mở rộng nghiên cứu để hiểu cách thức các tế bào T chống lại sự lây nhiễm EBV và cách chúng có thể gây hại cho hệ thần kinh trung ương.

Các phương pháp điều trị hiện nay mang lại hiệu quả cao trong việc giảm triệu chứng nhưng vẫn chưa có phương pháp nào có thể ngăn chặn hoàn toàn sự tiến triển của bệnh MS. Vì vậy, bà Thomas hy vọng sự hiểu biết nhiều hơn về bệnh MS sẽ mở đường cho việc phát triển các liệu pháp cá nhân hóa và khả năng chữa khỏi bệnh.

Theo Minh Uyên (zing) – Ảnh: T.H